Qebizlik Nedir

Qəbizlik Nedir

 

 Qəbizlik nədir, müəyyən necədir?

 

Qəbizlik çox subyektiv, adama görə dəyişən bir şikayət olduğu üçün bəzən xəstələr fərqli dışkılama vərdişini qəbizlik olaraq qiymətləndirə bilərlər. Hər gün dışkılama etməməyi qəbizlik saya bilərik.

 

Həkim olaraq qəbizliyi aşağıda sayacağımız dəyişikliklərdən birinin varlığı olaraq təsvir edebiliriz.dışkılama Nəcisləmə əsnasında çox ıkınma ehtiyacı, davamlı sərt dışkılama, dışkılama sonrası tam boşala hissi, dışkılamaya əllə dəstək ehtiyacı və 3-4 gündə bir dışkılamayı. Təbii ki, bu vəziyyətlərin arada sırada olması qəbizlik hesab edilmir.

 

Kimlerde görülür?

 

Hər yaşda qəbizlik görülməsinə baxmayaraq irəli yaşlarda və qadınlarda daha sıx görülər. Körpə və uşaqlarda da tez-tez görülür.

 

Qabizliyin növləri var mıdır?

 

Bəli, qəbizliyi ikiyə ayıra bilərik. Xroniki (xronik) qəbizlik; ümumiyyətlə yaşlılarda görülən və uzun zamandır olan qəbizlik şəklidir; bəzi dərmanlar, bağırsaqları təsir edən bəzi xəstəliklər bu cür qəbizliyə gətirib çıxarar. Akut qəbizlik isə yeni inkişaf edən qəbizlik şəklidir. Səbəbinin nə olduğu araşdırmaq tələb olunur.

 

Qabizliyin səbəbləri nələrdir?

 

Çox çox sayda qəbizlik səbəbi vardır. Bu səbəbləri beş qrupda yığa bilərik. Bağırsaqda tıxanma edən xəstəliklər (xərçəng, nəcis taşlaşması və s), daxili xəstəliklər (şəkər xəstəliyi, guatr xəstəliyi və s), sinir və əzələ xəstəlikləri (Multipl Skleroz, Parkinson, hərəkətsizlik və s), dərmanlar (antidepresanlar) və səbəbi bulunamayanlar. Bunlar içində səbəbi bilinə qəbizlik, xəstələrin böyük hissəsini təşkil edir.

 

Qəbizliyi səbəbini bilmək lazımdır mi?

 

Əgər qabizliyin səbəbini bilsək müalicəmi də ona görə dəyişəcək. Şəkər xəstəliyi olan birində qəbizlik üçün müalicəmi başqa, uşaqda yemək dəyişikliyinə bağlı qabizliyin müalicəsi başqa, bağırsaq xərçənginə bağlı qabizliyin müalicəsi əlbəttə ki fərqli olacaq.

 

Qabizliyin səbəbini öyrənmək üçün nə etmək lazımdır?

 

Əvvəlcə xəstənin həqiqətən qəbiz olub olmadığına qərar vermək lazımdır. Bəzi xəstələr hər gün dışkılama etmədiklərindən özlərində qəbizlik var zənn edirlər.

 

Həkim olaraq qəbiz olduğu təyin kəslərdə qabizliyin müddətini və başlanğıc zamanını sorguluyoruz. Körpəlikdən bəri olanlara başqa, gənc yaşda başlayıb uzun zamandır olanlara başqa, son zamanlarda yeni başlamış qəbizliyə yanaşma başqadır. Kabızlıkla birlikdə yandaş şikayətlər yoxlanılır; qanama, zəifləmə, halsızlıq, qarın ağrısı, qabarıqlıq hissi kimi.

 

Ardından anal (makat) bölgənin müayinəsi aparılır, basil, çatlaq, abses, kimi xəstəliklərin olub olmadığı yoxlanılır. Bəzi xəstələrdə bağırsaqların içini görmək üçün kolonoskopi, bağırsaqların iş sürətinin təsbiti kimi daha irəli tədqiqlər etmək lazımdır.

 

Hər xəstəyə bu tədqiqlər edilir mu?

 

Qabizliyin sorğulaması hər xəstəyə edilər. Bu sorğulama sonrası ümumiyyətlə həkim səbəbini müəyyən edir və müalicəsini verir. Bəzən bu müalicə nəticəsində qəbizlik düzəlməz. Bu vəziyyətdə xəstələrə tədqiq etmək gərəyə bilər. Ya da xəstələrin az bir qismində ilk müayinə sonrası bir müalicəyə başlamadan bu tədqiqləri etmək lazımdır. Tədqiqlər nəticəsində qəbizlik səbəbinə görə lazım olan müalicə verilir.

 

Müalicə olaraq nə etmək lazımdır?

 

Əgər müəyyən bir səbəb bulunduysa o səbəbə istiqamətli müalicə etmək lazımdır. Səbəb müəyyən deyilsə ilk olaraq yeməklərdəki lif miqdarını artırmaq, bol meyvə tərəvəz yemək və maye alışını artırmaq faydalı olur. Yaşlı insanlara az hərəkət etmələri, gediş etmələri məsləhətdir. Bu şəkildə qəbizlik düzelmezse dərmanlarla müalicə başlanır.

 

Qəbizliyi önləyən azaldan qidalar hansılardır?

 

Xüsusilə bol lifli və posalı yeməklər qəbizliyi düzəltmək üçün faydalıdır. Meyvə tərəvəzin bol istehlak edilməsi, ərik, əncir, zeytun yağı, paxlalılar bol posalı olduqlarından qəbizliyi düzəltməkdə faydalıdırlar. Ölkəmiz və Türk mətbəxi bu baxımdan şanslıdır.

 

Qəbizliyi düzəltmək üçün nə dərmanları istifadə etmək lazımdır?

 

Əgər yemək məzmununu dəyişdirdikdən, bol maye aldıqdan və hərəkət etdikdən sonra hələ qəbizlik davam edirsə dərman müalicəsi vermək lazımdır. Bu vəziyyətdə nəcis kütləsini Artic, nəcisin su həcmini Artic və bağırsaqların işini sürətləndirici dərmanlar istifadə edilə bilər.

 

Davamlı dərman istifadəsi bağırsaq tənbəlliyindən yol açar mı?

 

Bəli, bəzi dərmanları uzun müddət, illərcə istifadə bağırsaqların bu dərmanlara həssaslığını azaldır. Bu səbəbdən dərmanların təsiri azalır. Bu bir mənada bağırsaqların çalışması üçün başqa və daha qüvvətli xəbərdarlıqçılara ehtiyacı mənasını verər. Buna görə qəbizliyi düzəltməkdə yemə vərdişini dəyişdirmək və doğru dışkılamayı inkişaf etdirmək lazımdır.

 

Doğru dışkılama necə olmalıdır?

 

Dışkılama, bioloji, psixoloji və sosial aspektləri olan bir fəaliyyətdir. Bu üç faktorun hər birinin sağlam və uyğun şərtlərə sahib olması lazımdır ki, doğru bir dışkılama olsun. Bu faktorlardan birində bir əskiklik və ya anormallıq olsa həm doğru dışkılama olmaz, həm qəbizlik inkişaf həm də xəstəliklər ortaya çıxa bilər. Məkan dəyişiklikləri, səyahət, vərdiş olunandan fərqli yeməklər yemək, sıx stress altında olmaq da dışkılama nizamını pozub qəbizlik edə bilər.

 

Hər hansı bir xəstəliyi olmayan şəxslər üçün doğru dışkılamayı bu şəkildə önerebiliriz. Dışkılama ehtiyacı olduğunda gözlətmədən tualetə gedilməli, tualetdə uzun müddət gözləmədən və çox çox ıkınmadan dışkılama edib bitirilmelidir. Tam boşalayım deyə gözləmək, dışkılama müddətinin çoxunu ıkınarak keçirmək, qəzet oxuyacaq siqaret içki qədər gözləmək doğru deyil.

 

Doğru dışkılama üçün davranış dəyişikliyi etmək lazımdır mi?

 

Bəzi vərdişləri əldə etməkdə fayda var. Hər gün müəyyən saatda, xüsusilə bir pay sonrası, məsələn nahar sonrası ya da axşam yeməyi sonrası tualetə oturub bağırsaqları dışkılamaya alışdırmaq faydalıdır. Squats ilə makat bölgəsi əzələləri gevşeyeceği üçün alaturka tualet daha uyğun ola bilər.

 

Qabizliyin xüsusi vəziyyətləri var mıdır?

 

Uşaqlarda, hamilələrdə, yatalaq xəstələrdə və əməliyyat sonrası inkişaf edən qəbizlik xüsusiyyət ifadə edər. Uşaqlarda yeni yeməklərə başlayınca qəbizlik ola bilər. Qidaların təşkil və müvəqqəti dərmanlarla bu qəbizlik düzelebilir. Bəzən də makat bölgəsində olan çatlaqlar dışkılamayı ağrılı hala gətirdiyindən, uşaq dışkılama etmək istəməz və qəbizlik olur. Hamiləlikdə görülən qəbizlik bağırsaqların sıxışması nəticəsində olur. Yenə pəhriz tənzimləməsi və bəzi dərmanlarla qəbizlik aradan qaldırılar. Yatalaq xəstələrin bol posalı qidalarla bəslənməyə və yüngül nəcis yumşaldıcılar istifadə faydalıdır. Əməliyyat sonrası qəbizlik oldusa bu vəziyyətdə qətiliklə həkimə müayinə olmalı və əməliyyata bağlı bir çatışmazlıq olub olmadığı nəzarət edilməlidir. Bağırsaqların çalışması ilə əlaqədar bir çatışmazlıq yoxsa dərmanlarla qəbizlik düzəldilər.

 

Qabizliyin əməliyyatla müalicəsi varmı?

 

Çox nadir hallar istisna olmaqla, yalnız qəbizlik üçün əməliyyat yoxdur. Amma körpə və uşaqlarda görülən, bağırsaqları məşqçi sinirlərin yoxluğu (Hirschprung) xəstəliyində, irəli dərəcədə tənbəl bağırsaqlarda (koloniyaları Inertia), makatı tıkamış, daşlaşmış nəcis varlığında (fekalom) ya da kolon xərçəngi kimi vəziyyətlərdə əməliyyat edilə bilər.

 

Qəbizlik müalicə edilməzsə başqa xəstəliklər meydana gələr mu?

 

Bəli, qabizliyin davam edərsə dışkılama əsnasında ıkınma da lazımlı olur. Davamlı ıkınma makat bölgəsində basil, çatlaq və makat sallanmasına yol aça bilər. Çox irəli hadisələrdə qatılaşıb daş halına gəlmiş nəcis bağırsaq tıxanmasına, hətta deşilməsinə yol aça bilər. Təbii ən başda qabizliyin müalicə tələb edən başqa bir xəstəlik səbəbiylə olmadığından əmin olmaq lazımdır.