Sonsuzluq
Həlləri 3
Yeni evlənən və uşaq sahibi olmağı istəyən
cütlərin ortaq yanılması istədikləri anda, hətta bəlkə bal ayında hamilə qala
biləcəklərini düşünmələridir. Bir çox filmdə və romanda qəhrəman tək bir əlaqə
ilə ya da körpə istədiyi anda hamilə kalabilirken gerçək həyatda vəziyyət bu
deyil.
Heç bir sağlamlıq problemi olmayan tamamilə
normal bir cütlükləri ələ aldığımızda, qadının tək bir ədəd dövründə, hər gün əlaqədə
olsalar belə, hamilə qalma ehtimalı yalnız 25% -dir. Tek bir dövrdə 25% olan
hamiləlik əldə etmə şansı bir ilin sonunda% 85'e çıxar. Yəni bir il sonunda hər
100 cütdən 85'ini hamiləlik əldə ediləcək. Geri qalan 15 cüt isə sonsuzluq ilə
qarşı-qarşıya deməkdir.
Təsvir olaraq, ən az 1 il hər hansı bir
qorunma üsulu uygulanmaksızın həftədə 2-3 dəfə girilən cinsi əlaqəyə baxmayaraq
hamiləlik əldə edilməməsi sonsuzluğun yəni sonsuzluq olaraq adlandırılmaqdadır.
Bu əsla normal yollardan hamilə qala demək
deyil ancaq statistik mənada baxıldığında şans azalmış olur. Artıq tibbi
yardıma ehtiyacınız vardır.
Bir çox cüt infertiliteyi çəkinəcək hətta
utanacaq bir vəziyyət olaraq görür və özlərini yalnız hiss edərlər. Halbuki
bütün dünyada bir çox cüt eyni problemi yaşayır və bunların əhəmiyyətli bir
qisimi çox sadə müalicələrlə hamilə bilərlər.
Burada cütlüklər məhdudlaşdıran sonsuzluğun hər
zaman əhəmiyyətli bir problem olmasına baxmayaraq təcili olaraq görülməməsinə
yatmaqdadır. Ümumiyyətlə insanlar həkimə getməyi hər hansı bir bəhanənin
arxasına saxlayaraq təxirə salmaqda və davamlı gələcək ay deyirlər. Halbuki həyatda
zaman xaricində hər şeyin kompensasiyası mümkündür.
Sonsuzluq tanı və müalicəsi üçün gəldiyinizdə
sizi nələrin gözlədiyini bilmək, yaşadığınız stressi azaltmağa kömək edəcək.
'Sonsuzluq həllsiz deyil' yazı silsilənin bu
hissəsində kişi üçün tətbiq olunacaq tanı mərhələlərindən bəhs:
Kişidə Sonsuzluq Necə dəyərləndirilir?
Kişi sonsuzluğu dörd mərhələdə dəyərləndirilir:
1. Kişinin Öyküsü:
Öykü, kişi sonsuzluğunun təyin olunmasında və
səbəbin müəyyən çox əhəmiyyətli məlumat və ipucları verə bilər. Məsələn uşaqlıq
çağı xəstəliklərindən inmemiş testis, irəlidə sperma istehsalını mənfi istiqamətdə
təsir edə biləcək bir problemdir.
Əhvalatın alınması zamanı soruşulacaq suallar
hansılardır?
-Kısırlık Öyküsü (Sonsuzluq müddəti, əvvəlki
hamiləliklər, daha əvvəl edilən müalicələr, yoldaşın tədqiq və müalicəsi)
-Cerrahi Öykü (Travma, qəza, yaralanma,
yırtıq təmiri, inmemiş testislərin skrotuma endirilməsi əməliyyatı, xərçəng və
ya burulma səbəbiylə xayanın alınması, prostat narahatlığı və ya darlıq səbəbiylə
transüretral cərrahı)
-Cinsi Öykü (Gecikmiş yetkinlik səbəbiylə
araşdırma, iqtidarsızlıq, sürüşkənləşdirici istifadə, cinsi əlaqə vaxtı və ya
sıxlığı)
-Enfeksiyon Öyküsü (Son 3 ay içərisində
keçirilmiş qızdırmalı xəstəlik, cinsi yolla bulaşan xəstəlik: bel soyuqluğu,
sifilis, HPV kimi, kabakulak orşiti, vərəm)
-Kimyasal Maddə və ya Radiasiya Öyküsü
(Kemoterapi, radyoterapi, peşə səbəblərlə məruz qalma: kənd dərmanlama, kimyəvi
maddə istehsalı, radioaktiv maddə istehsalı, depolaması və ya sevki kimi)
-Sistemik Xəstəlik Öyküsü (Diabet, qan dövran
pozuqluğu, tez tənəffüs yolu infeksiyaları, bronxit, qoxu ala bilməmə, xroniki
baş ağrısı, görmə pozuqluqları kimi şikayətlər, sinələrdə anormal artım
(jinekomasti))
-İlaç İstifadəsi (steroid, anabolizan dərmanlar
(bədən geliştirici), tibbi dərmanlar)
-Alışkanlıklar (Siqaret, spirt)
-Ailə Öyküsü (Kısır kişi və ya bacı, baba tərəfində
sonsuz fərdlər, köməkçi artıma texnikaları müalicəsi görmüş yaxın qohum)
Kişinin Öyküsü doğurganlığını necə təsir
edir?
Sorğulanan bu faktorlardan bir və ya birdən
çoxunun varlığının müəyyən olunması, kişinin müalicəsi üçün bir ümid işığı
doğuracaq.
Daha əvvəl ifadə etdiyim kimi, sperma
istehsalındakı problemlərin səbəbi çox vaxt tanımlanamamakta, bu səbəblə də
sperma istehsalını düzəldəcək müalicələr edilə, əldəki spermaları ən yaxşı şəkildə
necə dəyərləndirilə düşünülməkdədir. Bu da çox vaxt Mikroenjeksiyon kimi köməkçi
artıma texnikaları ilə olmaqdadır.
Köməkçi artıma texnikaları mərhələsinə gəlmədən
daha əvvəl bir səbəbin təyin və bu səbəbin düzəldilərək sperma istehsalının
normal səviyyəyə çıkartılabilmesi daha böyük bir müvəffəqiyyət olacaq. Bu səbəbdən,
sperma istehsalını mənfi istiqamətdə təsir edən səbəbin araşdırılması böyük əhəmiyyət
daşımaqdadır.
Əgər düzəldilə bir səbəb tapıla ilk əvvəl bu
problemin düzəldilməsi yoluna gedilərək cüt köməkçi artıma texnikaları kimi
bahalı və zəhmətli üsullardan qorunmalıdır.
Məsələn keçirilmiş cərrahı cəhdlər və ya
infeksiya xəstəlikləri, kanallarda tıxanıqlığa səbəbindən da sperma istehsalı və
çıxarılan spermanın çölə nəqlində problemlərə yol aça bilər. Eyni şəkildə
mesane boynuna edilən cəhdlər spermanın çölə deyil mesane içərisinə boşalmasına
səbəb ola bilər. Tıxanma müəyyən xəstələrdə cərrahi, bir alternativ olaraq
düşünülə bilər.
Yetkin yaşda keçirilən bir kabakulak infeksiyası
əgər testicles də etkilerse, şiddətli testis toxuma ziyanına yol aça bilər. 39
- 40 ° C-yə qədər yüksəlmiş bir qızdırmalı xəstəlik ya da viremi testiküler
funksiyası pozduğu üçün sperma istehsalı müvəqqəti olaraq duraksayabilir. Yeni
bir semen analizi və doğru nəticə alına bilməsi üçün bu vəziyyətdə təxminən 3-6
aylıq bir müddətin keçməsi lazım olacaq. Kemoterapi və ya radyoterapi tətbiqləri
də spermatogenezi ancaq 4-5 ildə normala dönməkdə və ya qalıcı olacaq şəkildə
bozulabilmektedir. Belə bir vəziyyətin bilinməsi xəstənin məlumatlandırılması və
müalicə şəklinin təyin baxımından əhəmiyyət daşıyar, ayrıca belə bir xəstə da
müalicədən əvvəl məni nümunəsi alınaraq spermaların dondurulması gələcəkdə
fertilitenin davamı baxımından çox əhəmiyyətlidir. Bir çox dərmanın (məsələn
nitrofurantoin, simetidin, sulfasalazin, spirt, kokain, nikotin, esrar və
kafein kimi) sperma istehsalını mənfi istiqamətdə təsir bilinməkdədir. Yenə
idmançıların tez istifadə etdikləri anabolizan dərmanlar, hormonal mexanizmi təsir
sperma istehsalını poza.
2. Kişinin Fizika Müayinəsi:
Fiziki müayinə, sperma istehsalındakı
problemin səbəbini müəyyən etmək üçün həyata keçirilir. Penis, skrotum,
xayalar, epididim və vaz deferens qiymətləndirilərək bu mövzular araşdırılır:
-Peniste Doğuşdan və ya sonradan keçirilən
bir cərrahi əməliyyata bağlı, funksiya itkisi meydana gətirə şəkil
narahatlıqlar
-Skrotumda Testislərin varlığı və ya inmemiş
testis
-Testislerin Ölçüləri və konsistensiyası
-Vaz Deferensin varlığı və ya yoxluğu
-Epididimlerde Şişlik və həssaslıq
-Varikosel Varlığı və dərəcəsi qiymətləndirilər.
Testislərin skrotumda olmadığı halda (cərrahi
ilə çıkartılmadı isə) inmemiş testis vəziyyəti söz mövzusudur. Xayanın ana bətnində
inkişaf prosesində, qarın içərisindən skrotum içərisinə enməsi gözlənilir. Bəzi
kişi uşaqlarında bu hadisə ana qarınında deyil uşaqlığın erkən yaşlarında
reallaşmaqdadır. Testisler bədən xaricində, skrotum içərisində yer
aldıqlarından daha soyuq bir mühitdə yerləşir. Qarın içərisində uzun müddət
qaldılar təqdirdə, yetkin yaşdan sonra skrotum içərisinə endirilsə dahi sperma
istehsalı gerçekleştirmemektedirler. Ayrıca qarın içərisində qalan xayalarda
uzun dövrdə xərçəng inkişafına uyğunluq olduğu bilinməkdədir. Bu səbəblə
inmemiş testislərin varlığının müəyyən olunması kişi üçün həm infertlite həm də
ümumi sağlamlığı üçün olduqca əhəmiyyətlidir.
Testislərin həcminin qiymətləndirilməsi əhəmiyyətlidir.
Testis həcminin azalmış olması, əksəriyyəti seminifer tübüllerin meydana gətirdiyi
bu sahələrdə böyük nisbətdə sperma istehsalında azalma olduğunu düşündürür.
Azospermik (menide sperma müşahidə) kişilərdə testisten sperma olması şansı,
testis həcmi ilə mütənasibdir. Bu səbəblə müayinədə testis ölçülərinin bilinməsi
olduqca əhəmiyyətlidir. Xayanın uzun əksi 4 sm civarında olmalıdır. Testis
normal həcmi orta hesabla 20 ml cıvarında olmalıdır.
Varikosel mütləq araşdırılması lazım olan bir
başqa əhəmiyyətli patoloji. Varikosel müayinəsi zamanı ayağa qalxaraq qarın içi
təzyiqini artıracaq şəkildə öskürmək və ya ıkınma bilər. Varikosel diaqnozu
üçün rəngli doppler ultrasonografinin də faydalanıla bilər. Ultrasəs ilə damar
çapının 3 mm-dən çox olması və damardan reflünün yəni geri axının göstərilməsi
ilə tanı pekiştirilebilir.
3. Semen analizi:
Semen analizi, kişinin aktiv sperma istehsalı
ilə əlaqədar ən faydalı məlumatı verəcək olan testdir.
Semen analizinin doğru bir şəkildə edilməsi
üçün ən əhəmiyyətli şərt, cinsi pəhriz müddətinin doğru bir şəkildə
nizamlanmasıdır. Ən ideal analiz, 3 və ya 4 günlük bir cinsi pəhrizdən sonra
reallaşdırılacaq. Pəhriz müddətinin uzanması sperma sayının aldadıcı şəkildə
artması və hərəkətliliyin azalmasına, çox qısa olması isə sayının azalması və hərəkətliliyin
artmasına gətirib çıxaracaq, hər iki şəkildə də yanlış məlumatlara səbəb
olacaq.
Semen analizi üçün nümunə verərkən, səhv nəticələrə
yol açmamaq üçün diqqət yetirilməsi lazım olan nöqtələr hansılardır?
-Cinsi Pəhriz müddətini doğru olaraq vəzifəlilərə
bildirmək ilk əsasdır. Müxtəlif səbəblərlə ideal pəhriz müddəti xaricində
analiz edilməsi lazımdırsa, pəhriz müddətinin uzunluğu, analizi şərh adama yol
göstərəcək.
-Örnek Vermədən əvvəl əllər və penis sabunlu
su ilə yuyulduqdan sonra bol su ilə durulandırılmalı və kağız dəsmal ilə
tamamilə kurulanmalıdır.
-Semen Nümunəsini vermədən dərhal əvvəl mütləq
sidiyin hamısı tualetə edilməlidir. Bu əməliyyat bakteriyaların, veriləcək
semen nümunəsinə bulaşmasına mane olacaq.
-Kayganlaştırıcı Hər hansı bir maddə (sabun,
yağ, vazelin, tüpürcək vs) istifadə edilməməlidir.
Məsələn veriləcəyi qablar steril. Qabın və ya
qapağın iç qisiminə toxunulmamalıdır.
-Gelen Məni nümunəsinin hamısının qabın içərisinə
verilməsi əhəmiyyətlidir. Əgər səhvən bir qisimi çölə qaçdı isə bu vəziyyət
mütləq vəzifəlilərə bildirilməlidir.
-Hastanede Göstərilən otaqda nümunə vermək
mümkün olmur isə bu vəziyyət həkimə və ya vəzifəlilərə bildirilməlidir.
-Əgər Yoldaşın yardımı lazımdırsa, xəstəxanadakı
otaqlardan biri həvalə edilə bilər. Yoldaşın köməyi ilə cinsi əlaqə sonrasında
veriləcək nümunələr, içərisində bəzi mikroorqanizmlərin (bakteriya, mikrob)
olması ehtimalı səbəbi ilə seçim edilmir. Bunun üçün xüsusi bəzi prezervativlər
istifadə edilməkdədir. İnsan dərisində, göt, makat bölgəsində və cinsi
orqanları ətrafında bol miqdarda mikroorqanizm vardır. Bu mikroorqanizmlərin
xüsusilə tüpbebek və ya Mikroenjeksiyon ediləcəyi gün verilən nümunəyə
bulaşması, ediləcək əməliyyatın müvəffəqiyyətsiz olması ilə nəticələnə bilər.
Bu səbəblə yoldaşın köməyi ilə nümunəsi verərkən özü bu mikroorqanizmlərin
bulaşmasına səbəb ola biləcək təmaslardan uzaq durulmalıdır.
-Əgər Xəstəxana xaricində nümunə verilməsi
söz mövzu isə, bu şərtlərdə verilməsi və daşınması uyğundur: sperma vermə
zamanı nümunəyə mikrob bulaşması ehtimalını düşünərək yuxarıda sözü edilən vəziyyətlərə
diqqət edilməlidir. Nümunə ən çox 20 dəqiqə içində, bədən temperaturu yaxın
istilikdə (qış aylarında koltuğunuzun altında) və günəş işığı görməyəcək şəkildə
laboratoriyaya çatdırılmalıdır.
Semen analizində qiymətləndirilən spermaların
istehsalı 2-2.5 ay əvvələ dayanır. Bu dövr içərisində yaşanacaq qızdırmalı bir
xəstəlik, ağır stress və ya yorğunluq sperma istehsalını diqqətə çarpan dərəcədə
təsir edə bilər. Bu səbəblə tək bir semen analizi ilə bir kişi haqqında qərar
verməmək lazımdır.
Sperma meyarlarına fərqli təhlillərdə çox
diqqətə çarpan dalğalanmalar görülə bilməkdədir. Əhəmiyyətli olan bir kişinin
ümumi ortalamasının nə olduğunun təyin olunmasıdır.
Semen analizində qiymətləndirilən təməl
meyarlar və bu meyarlar üçün qəbul edilən normal dəyərlər nədir?
Məni həcmi: 1.5-5.0 ml
Sperma sayı: 20 milyon / ml'den çox
Hərəkətlilik:% 60ının üzərində
Irəli hərəkətlilik: 2dən böyük (1-4)
Normal şəkil quruluş: 4dən böyük və ya%
60-dan çox
Semen analizi nəticəsində saptanabilecek
tapıntılar nələrdir?
Oligospermi: Sperma sayının aşağı olması
Astenospermi: Sperma hareketliliğinin aşağı
olması
Teratospermi: Sperma şəkil quruluşunun yüksək
dərəcədə anormal olması
Oligo-astenospermi: Sperma sayı və hərəkətliliyini
problem
Asteno-teratospermi: Sperma hərəkətliliyi və
şəklində problem
Oligo-asteno-teratospermi: Sperma sayı, hərəkətlilik
və şəklində problem
Şiddətli oligo-asteno-teratospermi: Sperma
sayının 5 milyon / ml'den az olması (demək olar ki hər zaman hərəkət və şəkil
problem yoldaşlıq edər)
Azospermi: Menide heç sperma gözlenmemesi
Virtual azospermi: Adama aid bəzi nümunələrdə
çox az sayda sperma müəyyən olunarkən, bəzi nümunələrdə isə heç sperma görülməməsi
Total immotil sperma: Spermanın heç hərəkətlilik
gözlenmemesi
Initially immotil sperma: İlk araşdırmada
spermaların heç hərəkətlilik gözlenmezken, müxtəlif əməliyyatlar sonrası hərəkət
müşahidə
4. İrəli Testlər:
Sperma meyarlarına problem müəyyən
olunduğunda, səbəbin müəyyən istiqamətli olaraq bəzi irəli testlər həyata
keçirilə bilər.
Hormonal testlər, daha əvvəl ifadə etmiş
olduğumuz, hipotalamustan başlayıb xayalarda sonlanan hormonal sistemin qiymətləndirilməsi
məqsədini daşıyır. Bu testlərdə bu hormonların səviyyəsi müəyyən edilir:
-FSH
-LH
-Total Və ya sərbəst testosteron
-Prolaktin
Bu dörd hormona aid səviyyələrdə bizə
hormonal sistemin necə işlədiyini göstərir. Hormonların normaldan aşağı və ya
yüksək olmaları bizə səhvin haradan qaynaqlandığını və ya problemin nə səviyyədə
olduğu barədə məlumatlar verə bilməkdədir.
Məsələn FSH və LH hormonu çox aşağı olan
kişilərdə, hormonal xəbərdarlığın əskikliyinə bağlı olaraq sperma istehsalının
olmadığı müəyyən oluna bilər. Belə bir vəziyyətdə çöldən dərmanlar vasitəsi ilə
hormonal möhkəmlətmə edildiyində sperma istehsalı yenidən başlada bilərsiniz.
Bunun əksinə menide sperma müəyyən olunmayan,
FSH dəyəri çox yüksək, testosteron səviyyəsi isə aşağı çıxan bir kişidə, bu qədər
yüksək hormon xəbərdarlığına qarşı sperma və testosteron üretilmemiş olması,
xayalarda ciddi bir harabiyet olduğunu düşündürməkdədir.
Rəngli Doppler ultrasəs, xayada və ətrafında
yer alan damarlardakı qan axınının qiymətləndirilməsini saplar. Xüsusilə
varikosel varlığının və dərəcəsinin müəyyən faydalı olmaqdadır. Məsələn
ultrasonografinin varikosel damarlarına aid kistik genişləndirilməsi, rəngli
ultrasəs ilə təsdiq edilir, qan axını ölçülərək axının müəyyən nöqtələrdə
yavaşladığı və ya geri axının başladığı təsbit edilir.
Sperma funksiya testləri, semen analizi nəticəsində
əskik qalan bəzi məlumatları tamamlayabilmektedir. Bu testlər; sayı, hərəkət və
ya şəkil baxımından normal və ya normala yaxın dəyərlərdə müəyyən spermaların
DNT yetkinliyi, yumurtaya bağlanma tutumu və qidalandırmaq qabiliyyəti
baxımından vs. qiymətləndirilməsini təmin edir.
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder