Amniyosentez Nədir?

Amniyosentez Nədir?

 

Körpəniz bütün hamiləliyiniz müddətin amniyon kisəsi adı verilən bir kəsə içində inkişafını davam etdirər. Bu kisənin içi amniyon mayesi adı verilən bir maye ilə doludur. Amniyon mayesi statik bir maye olmayıb davamlı udma və istehsal halında olur.

 

Mayenin ana qaynağı körpənin ağciyərləri və boşaltmaq sistemidir. Bu maye eyni zamanda körpədən tökülən hüceyrələri də daxildir. Bu hüceyrələr körpənizin bütün hüceyrələri ilə eyni genetik quruluşa sahib olduqlarından baxılmaq körpənizin genetik vəziyyəti haqqında məlumat verir.

 

Amniyosentez körpənizin içində üzdüyü amniyon mayesindən incə bir iynə köməyiylə nümunə alınması deməkdir. Ən sıx tətbiq olunan ana qarınında diaqnoz üsullarından biridir. İlk dəfə 1882-ci ildə çox olan amniyon mayesinin miqdarını azaltmaq üçün tətbiq olunmuşdur. Daha sonraları isə qan uyuşmazlığı olan cütlərdə körpənin təsirlənmə dərəcəsini təyin etmək üçün ya da erkən doğum təhdidi faktlarında körpənin ağciyər olgunlaşmasının kafi olub olmadığını qiymətləndirmək məqsədiylə istifadə sahəsi tapmışdır. İndiki vaxtda isə başda bebekteki bəzi doğum defektlerini və genetik pozuqluqları təyin olmaq üzrə bir çox səbəblə hamiləliyin ikinci trimesterında tətbiq olunan bir testdir. Tibb sahəsində və hamiləlik təqibində bir çox müasir inkişaf lmasına baxmayaraq Amniyosentez hələ daha ən kafi məlumatı təmin qızıl dəyərində bir testdir.

 

Amniyosentez ən sıx tətbiq olunan prenatal test olduğunu ifadə etmişdik. Koriyonik villus örneklemesi (CVS) kimi digər bəzi testlər isə anadangəlmə anomaliyaları çoxunu saptamakla birlikdə Amniyosentez qədər təsirli deyildirlər. CVS hamiləliyin daha erkən dövründə edilməklə birlikdə Amniyosentez görə daha yüksək nisbətdə aşağı və başqa fəsad riskləri daşıyır. Bəzi araşdırmalar CVS sonrası çox aşağı nisbətdə əl və ayaq barmaqlarında doğum anomalilerine rastlanabildiğini irəli sürməkdədirlər.

 

Körpələrin bir qismi müxtəlif anomaliyaları ilə doğulurlar. Bunlardan bəziləri həyat ilə bağdaşmazken bəziləri həyati olmamaqla birlikdə fərdin və ətrafının həyat keyfiyyətini mənfi istiqamətdə təsir edə bilər. Bu qrupa ən gözəl nümunə down sedromudur.

 

Amniyosentez və digər bütün prenatal testlərin (ana bətnində diaqnoza istiqamətli testlər) məqsədi xüsusilə müalicə imkanı olmayan genetik xəstəliklər başda olmaq üzrə bu xəstəlikləri və anomaliyaları mümkün olduğunca erkən dövrdə təyin etmək, ana ata namizədlərinə xəstəlik və körpənin dünyaya gəldikdən sonrakı ola biləcək vəziyyəti haqqında məlumat vermək və yenə onların qərarı və təsdiqiylə mümkün olduğunca erkən dövrdə hamiləliyin sonlandırılmasını təmin etməkdir. Bəzi ana ata namizədləri Down sindromu kimi həyat ilə uyğun anomaliyaları varlığında hamiləliyi davam etdirmə istiqamətində qərar verə bilərlər. Bu tamamilə cütlərin seçimi olub qanuni ya da vicdanı heç bir məcburiyyət mövcud deyil. Bənzər şəkildə Amniyosentez edilib edilməməsi qərarı da yenə yalnizc ikiqat aiddir. Həkiminiz sizi Amniyosentez məcbur, yalnız təklif edir.

 

Amniyosentez kimlərə məsləhətdir?

 

Amniyosentez həm invaziv bir cəhd olduğu üçün həm də az da olsa aşağı riski daşıdığı üçün təkrarlanan olaraq hər bir hamilə qadına təklif edilməz. Kromozomal ya da genetik doğum qüsurları ya da bəzi malformasyonlar baxımından yüksək risk altında olduğu müəyyən olunan kadınlrda təklif bir testdir. Ümumi olaraq Amniyosentez təklif lazım olan vəziyyətlər şunlarıdır:

 

Irəli ana yaşı: Down sindromu başda olmaq üzrə bəzi genetik xəstəliklə rı n görülmə riski qadının yaşı ilə paralel olaraq artmaqdadır. Əgər ana namizədinin yaşı gözlənilən doğum tarixində 35 ya da daha çox olacaq isə Amniyosentez edilməsi tövsiyə edilir. Irəli ana yaşı ən tez amnyosentez təklif vəziyyətdir.

 

Müsbət öykü: Daha əvvəlki bir hamiləlik genetik bir problem səbəbi ilə sonlandırıldıysa ya da sinir balon defekt, spina bifida kimi doğum defektli bir körpə əhvalatı varsa sonrakı hamiləliklərdə Amniyosentez məsləhətdir.

 

Bilinən genetik xəstəlik varlığı: Anne ya da ata namizədində, ya da yaxın qohumlarında bilinən genetik bir xəstəlik varsa Amniyosentez məsləhətdir. Bəzi metabolik xəstəliklər irsi keçid göstərir. Ana ya da atadan xəstəlik olmamasına qarşı bunlar daşıyıcı ola və problemi körpələrinə aktarabililirler. Hər iki ebeveyneden də xəstəlikli gen gəldiyində körpədə xəstəlik ortaya çıxar. Bu kimi durular araşdırılmasında Amniyosentez faydalı ola bilər. Aralıq dənizi anemiyası kimi xəstəliklər isə bəzi bölgələrdə çox tez görülər. Bu kimi vəziyyətlərin varlığında da Amniyosentez körpənin xəstəlik daşıyıb daşımadığını anlamaq üçün faydalı ola bilər. Bir başqa mövzu da qohum evliliklərinin. Qohum evliliklərində cütün hər ikisinin də daşıyıcı olma ehtimalları normal cəmiyyətə görə daha yüksək olduğundan bbekte xəstəlik görülmə riski yüksəkdir və bu səbəblə Amniyosentez təkliflə. Bu qrup xəstələrdə Amniyosentez şərt deyil. Şərt olan hamiləlik əvvəli ya da erkən dövrdə genetik danışmanlıktır. Genetik mütəxəssisi sizdən və yoldaşınızdan detallı bir öykü alaraq risk nisbətinizi təyin və Amniyosentez gərək olub olmadığına qərar verir.

 

Müsbət darama testi: İndiki vaxtda genetik xəstəliklər və anomaliyaları baxımından yüksək risk daşıyan hamiləlikləri təyin məqsədiylə bəzi testlər hər hamilə qadında təkrarlanan olaraq tətbiq olunmaqdadır. Bu testlərdən ən tez-tez istifadə üçlü darama testidir. Diaqnoz testləri adından da aydın ola biləcəyi kimi anomal varlığını edilməyəcək yalnız yüksək risk altındakı kəsləri işarə edər. Bu testlərin müsbət çıxması vəziyyətində qəti tanıya çatmaq məqsədiylə Amniyosentez məsləhətdir.

 

Ultrasonografinin anomaliya müəyyən olunması: Hamiləlik təqibi zamanı edilən təkrarlanan ultrason araşdırmalarında anomaliya müəyyən olunması varlığında, anomaliya ilə birlikdə görülə genetik pozuqluq riskinə görə Amniyosentez təkliflə.

 

Ağciyər inkişafının qiymətləndirilməsi: Erkən doğum riski olan, ya da hamiləliyin davamının ana ya da körpə baxımından risk meydana gətirdiyi hallarda amnyon mayesindən nümunə alınaraq lesitin / sfingomeyelin kimi bəzi maddələrə baxılaraq ağciyər olgunlaşmasının tamamlanıb tamamlanmadığında qərar verilə bilər. Yenidoğan reanimasiya şərtləri indiki vaxtda çox yaxşı səviyyəyə gəlmişdir. Ölkəmizdə də yaxşı mərkəzlərdə 24-25 həftəlik körpələr yaşatılabilmektedir. Bu səbəblə ağciyər inkişafı qiymətləndirmək məqsədiylə Amniyosentez tətbiqi artıq köhnəsi qədər məşhur deyil.

 

Polihdramniyos: Amniyon mayesinin normaldan çox olması vəziyyətində ana namizədini rahatlaşdırmaq məqsədi ilə Amniyosentez edilərək bir miqdar maye alına bilər.

 

Amniyosentez nə zaman aparılır?

 

Körpənin amniyon mayesindən nümunə almaq üçün ən uyğun zaman son ədəd tarixindən etibarən hamiləliyin 16-18. həftələri Arşın. Nəticələr ümumiyyətlə 1-2 həftə içində bəzən daha gec çıxdığından bu həftələrdə edilməsi idealdır. Son zamanlarda erkən Amniyosentez (15. haftdan əvvəl) uygulansa da həm laboratoriya şərtləri həm də əməliyyatdan qaynaqlanan risklərin yüksəkliyi səbəbiylə bir seçim edilmir. Bu tətbiq hələ təcrübi mərhələdə.

 

Amniyosentez necə edilər?

 

Amniyosentez əməliyyatı əsnasında çox incə bir iynə ilə körpənin içində üzdüyü amniyon kisəsinə girilər və maye çəkilir. Əməliyyatdan əvvəl detallı bir ultrason araşdırması edilərək körpənin vəziyyəti və mövqeyi qiymətləndirilər. Daha sonra Amniyosentez üçün uyğun bir sahəyə qərar verilərək hazırlıqlara başlanır. Əməliyyat əsnasında iynənin körpənin plasentasından keçməyəcəyi körpədən uzaqda bir bir sahədə tapmaq vacibdir.

 

Əməliyyatdan əvvəl hamilə qadın ultrasəs masasında arxa üstə uzanır. İynənin giriləcəyi sahədə antiseptik məhlullar ilə təmizləndikdən sonra qarın steril örtü ilə örtülür. Bir həkim ultrasəs ilə əməliyyatı reallaşdıracaq olan həkimə rəhbərlik edir.

 

Qenerasiya tək adam ilə ediləcək isə xüsusi hazırlanmış ultrson guide'ları istifadə edilməlidir. Əməliyyatı edəcək olan adam ultrason görünüşü altında iynəni qarın üzərindən yerləşdirər və əvvəl qarın qatlarını daha sonra rəhm əzələsini keçərək amniyon kisəsinə girər.

 

Iynənin ucunu ultrasonda gördükdən sonra arxasına bir şpris taxaraq təxminən 20 millilitr maye alır mərhələdə körpənin bütün amniyon mayesinin miqdarı təxminən 200-300 mililitrenin. Alınan mayenin qanlı olmaması lazımdır. Kafi miqdarda maye alındıqdan sonra iynə tək bir hücumda çıxarılır və əməliyyat tamamlanmış olur. Alınan mayeni körpə 1-2 saat içində yenidən istehsal edir

 

Daha sonra ultrasəs ilə körpə və ürək atımları yenidən dəyərləndirilir. Xəstə 10-15 dəqiqə dinlendirildikten sonra evinə göndərilə bilər. Alınan maye otaq istiliyində mühafizə edilərək laboratoriyaya göndərilir. Bütün əməliyyat 1-2 dəqiqə qədər sürər.

 

Alınan mayedə nə kimi əməliyyatlar həyata keçirilir?

 

Amniyon mayesi körpəyə aid canlı hüceyrələr daxildir. Bu hüceyrələrin qaynağı körpənin tənəffüs, həzm, ifrazat sistemi və dərisindən tökülən hüceyrələrdir. Alınan maye laboratoriyada ayrıştırıldıktan sonra hüceyrələr mədəniyyət ortamınada çoxaldılır və əldə edilən hüceyrələrdə genetik araşdırma aparılır. Əgər Amniyosentez körpənin ağciyər inkişafını qiymətləndirmək məqsədiylə edilir isə laboratoriyaya göndərilmir. Qiymətləndirmə eyni anda edilə bilər.

 

Nəticələr nə zaman alınır?

 

Amniyosentez nəticələri iki mərhələli olaraq qiymətləndirilə bilər. İlk planda florasansa texniki ilə (FISH) hüceyrələrin genetik quruluşu araşdırılır. FISH 2-3 gün içində nəticələnər lakin hər zaman qəti nəticə verməyə bilər. Qəti nəticə üçün hüceyrə mədəniyyətlərinin gözlənilməsi lazımdır. Bu ümumiyyətlə 1-3 haftarasında zaman alır. FISH metoddan hər yerdə tətbiq olunmayan yalnız müəyyən laboratoriyalarda tətbiq aktual bir üsuldur.

 

Amniyosentez etibarlı ola bilərmi?

 

Hər il dünyada milyonlarla qadında Amniyosentez edilməkdədir və bu ana namizədlərinin hamısının zinhini qurdalayan əsas sual budur. Ultrasonu məşhur olmadığı dövrlərdə əməliyyat körlemesine edildiyindən risklər daha yüksək idi. 1976-ci ildə geniş əhatəli bir araştıma nəticəsində Amerikan Milli Sağlamlıq İnstitutları hamiləliyin ikinci trimesterında edilən Amniyosentez etibarlı olduğu istiqamətində fikir bildirmişdir. Ancaq bütün invaziv cəhdlərdə olduğu kimi Amniyosentez də bəzi risklər vardır. Bu risklər bunlardır:

 

Aşağı: Amniyosentez təklif cütlüklər ən çox narahat edən məsələ olmaqla birlikdə Amniyosentez bağlı aşağı riski son dərəcə azdır. Amerika Xəstəlik İdarə və Tədbirə Mərkəzinin məlumatlarına görə Amniyosentez bağlı aşağı riski 200-400 əməliyyatda 1-dir. Əməliyyatı edən adamın təcrübəsi ilə aşağı riski arasında əlaqə olduğu düşünülməkdədir. Aşağı riski erkən Amniyosentez daha çoxdur. 1998-ci ildə Kanadada edilən bir araşdırmada erkən Amniyosentez sonrası aşağı riski% 2.6 olaraq tapılmışdır. Bu nisbət ikinci trimestarda edilən Amniyosentez% 0.8'dir. İndiki vaxtda qəbul edilən görüş Amniyosentez aşağı riskini yalnız 1% nisbətində arttırdığıdır (% 1 aşağı riski daşıyar demək deyil).

 

İnfeksiya: Amniyosentez sonrası infeksiya görülmə riski 1000də birdən daha azdır. Steril şərtlərin təmin vəziyyətlərdə son dərəcə nadir olaraq görülər.

 

Su gəlməsi: Təxminən% 1 varlıqda vajinadan az miqdarda maye gələ bilər. Maye qaçağının yeri iynənin daxil dəliyidir. Amnion 1-2 gün içində özünü düzəldir və maye qaçağı itər.

 

Su kisəsinin açılması: Çox nadir karşılaşılır. Bu vəziyyətdə hamiləliyin sonlandırılası lazımdır.

 

Plasenta və ya kordonun zədələnməsi: Nadir görülən bir komplikasyondur.

 

Erkən doğum hərəkəti: Nadir görülən bir komplikasyondur.

 

Əməliyyatın müvəffəqiyyətsiz olması: Uyğun bir daxil sahəsi bilmədiyindən ya da amniyon pərdəsi rəhm divarından ayrılıb içəri doğru bombeleştiğinde iynənin kəsə içinə girməsi mümkün olmyabilir. Bu kimi bir vəziyyətdə əməliyyat bir neçə gün sonra təkrarlanır.

 

Körpənin zərər görməsi: Qenerasiya ultrason altında edildiyindən son dərəcə nadir olaraq karşılaşılır. Ən tez ola biləcək olan problem iynə batmasıdır. Bu vəziyyət körpədə qalıcı bir zərər yaratmaz.

 

Əməliyyatın təkrarlanması: Alınan maye miqdar olaraq qeyri-kafi isə ya da çox qanlı isə bir neçə həftə sonra əməliyyatın təkrarlanması gərəyə bilər. Bəzi hallarda tək bir girişdə kəsə içinə alınır. Birdən çox daxil edildiyində bütün risklər artır.

 

Qenerasiya üçün hər hansı bir ön hazırlıq lazımdır mi?

 

Xeyr. Amniyosentez əvvəlində hər hansı bir hazırlıq etməniz lazım deyil. Bəzi hallarda mesanenizi dolu olması əməliyyatı kolaylaştırabileceğinden həkiminiz su içmenizi təklif edə bilər.

 

Əməliyyat əsnasında acı olur mu?

 

Xeyr. Amniyosentez ümumiyyətlə ağrısız bir əməliyyatdır ancaq iynə rəhm əzələsinə girərkən və çıxarkən ədəd sancısı tərzində kramplar ola bilər. Bundan daha çox bir narahatlıq tez qarşılaşılan bir vəziyyət deyildir səbəblə lokal aneztezi tətbiq edilmir.

 

Qenerasiya sonrası nələrə diqqət etmək lazımdır?

 

Amniyosentez sonrası yataq istirahəti ya da fəaliyyət məhdudlaşdırması lazım deyil. 24 saat müddət ilə ağır fiziki fəaliyyətdən qaçınılması, 15 dəqiqədən daha uzun ayaqda durulmaması məsləhətdir.

 

Əgər qan Qrupunuz Rh (-), yoldaşınız da Rh (+) isə əməliyyat sonrasında qoruyucu iynə edilməsi lazımdır.

 

Çoxluq hamiləliklərdə Amniyosentez edilə bilərmi?

 

Bəli. Çoxluq hamiləliklər Amniyosentez üçün kontraendikasyon meydana gətirməzlər. Əgər mümkün isə tək bir iynə girişi ilə bütün körpələrdən ayrı-ayrı maye almaq idealdır. Bir körpənin kisəsinə girilib maye alındıqdan sonra kəsə içinə indigokarmen adı verilən rəngli bir maye verilir. Bu mayenin körpəyə hər hansı bir zərəri yoxdur. Məqsəd maye alınan körpəni təyin. Daha sonra ultrason yoldaşlığında digər körpənin kisəsinə girildiyində əgər rəngli maye gəlir isə səhv kisədə olunduğu bəlli olur və bu sayədə eyni körpədən iki dəfə maye alınmasının önünə keçilə bilər. Tek bir kəsə içində olan monoamniyotik Əkizlər isə belə bir şans yoxdur.

 

Normal olaraq olan bir nəticə körpənin sağlam olacağını zəmanət verir mi?

 

Yüksək risk müəyyən ana namizədlərinin% 95'ini prenatal testlərin nəticəsində normal olaraq tapılar. Ancaq heç bir perinatal test sağlklı bir körpə üçün 100% zəmanət verə bilməz, çünki bəzi anomaliyaları doğumdan əvvəl h içbir şəkildə saptanamaz. Körpələrin% 3-4'ü anomalili olaraq doğulurlar.

 

Amniyosentez kromozomal anomaliyaları saptamadaki müvəffəqiyyəti% 99.4 ilə% 100 arasında dəyişir.

 

Amniyosentez ilə müəyyən olunan anomaliyaları müalicə edilə bilər mi?

 

İndiki vaxtda çox defekt doğum əvvəli saptanabilmekte ancaq çox azı müalicə edilə bilməkdədir. Down sindromu kimi genetik xəstəliklərin müalicəsi təəssüf ki mümkün deyil.

 

Amniyosentez sonrası həkiminizi axtarışınız lazım olan təcili vəziyyətlər:

 

Əgər:

 

Sıxılmalarının ya da şiddətli kramplar olursa

Vajinal qanama olsa

Vajinal maye qaçağı çox miqdarda olur ya da 1-2 gündən uzun sürsə

Atəşiniz 37.5 dərəcənin üzərinə çıxarsa

Pis qoxulu bir axıntının olursa zaman itirmədən həkiminizə axtarışlısınız.