Astma

Astma

Astma Nədir?

Astma, bütün dünyada təxminən 300 milyon adamı təsir təxmin edilən ciddi bir xalq sağlamlığı problemidir. Ölkəmizdə təxminən hər 100 yetişkinlərin 5-7'sinde, hər 100 uşaqdan 13-15'inde görülməkdədir.

Hər yaşdan fərdi təsir, doğru müalicə ilə idarə altına alına bilən, nəzarət altına alınamadığında isə gündəlik fəaliyyətləri ciddi olaraq kısıtlayabilen xroniki (xronik) bir xəstəlikdir.

Astma, hava yollarının daralması ilə özünü göstərən və hücumlar (böhranlar) halında gələn bir xəstəlikdir. Xəstələr hücumlar arasında özlərini yaxşı hiss edirlər.

 

Astma Əlamətləri Nələrdir?

Hava yollarında daralma olduqda;

 

## öskürək (ümumiyyətlə quru),

## nəfəs darlığı,

## sinədə təzyiq hissi və

## hırıltı-xışıltılı tənəffüs

Kimi əlamətlər meydana gəlir.

Bu əlamətlərdən hər hansı biri beya bir neçəsi bir arada bilər. Bu əlamətlər yalnız astmaya xas değiştir, başqa xəstəliklərdə də ola bilər. Ancaq aşağıda sayılan xüsusiyyətlərlə birlikdə olduqlarında astma baxımından əhəmiyyət daşıyırlar:

 

Əlamətlər;

 

## təkrarlayıcı olub nöbet halında gəlirlər,

## ümumiyyətlə gecə və ya səhərə qarşı ortaya çıxarlar,

## özbaşına və ya dərmanlar ilə düzəlirlər,

## mövsümi dəyişiklik göstərə bilərlər.

 

Astma Kimlerde Ortaya Çıxar? Risk Faktorları Nələrdir?

Adama və vəziyyətə görə dəyişik faktorlar ifadə edilərin ortya çıxmasına səbəb ola bilərlər. Astma xəstəliyinin ortaya çıxmasında rol oynayan faktorlardan risk faktorları deyilir. Cəmiyyətdə, astmanın nə bəzi kəslərdə ortaya çıxdığı, başılarından isə görülmədiyi bu risk faktorları ilə açıklanabilmektedir. Aşağıdakı risk faktorlarına sahib olunması, adamda astma görülmə ehtimalını artırır. Bu faktorlar, fərdi və ekoloji ola bilərlər

 

1.Kişisel Risk Faktorları:

 

Varislik (genetik quruluş, irsiyet), cinsiyyət və köklük kimi fərdin özünə və ailəsinə aid faktorlardır.

 

## ana ya da atadan birində astma varsa uşaqda astma olma ehtimalı 1/3 ikən, hər iki valideynlərin astmalı olması vəziyyətində uşağın astmalı olma ehtimalı 2/3 'lere çıxar.

## Şişman kəslərdə var olan bəzi hormon bənzəri maddələrin hava yolu funksiyasını təsir və astma inkişaf ehtimalını artıra göstərilmişdir.

## Kişi cinsiyyət, uşaqlarda astma üçün bir risk faktorudur.

Astma puberteden əvvəl kişi uşaqlarda qızlara görə 2 qat daha çox görülməkdədir. Ancaq uşaq böyüdükcə cinsiyetler arasındakı fərq azalır, hətta yetkin yaş qrupunda qadınlarda astma daha sıxdır.

 

2.Çevresel Risk Faktorları:

 

Ətrafımızda olan və tez-tez qarşılaşdığımız bəzi faktorlar, genetik olaraq uyğun olan kəslərdə astmanın ortaya çıxmasında ev xəstəliyin ağırlığı üzərində əhəmiyyətli rol oynayarlar.

 

## Bunlar arasında ev tozları, polenler, kif göbələkləri kimi hava yolu ilə gələn allergen yanında, təkrarlayan ağciyər engeksiyonları, peşə xəbərdar edənlər, siqaret tüstüsü, dərmanlar, ev içi / xarici hava çirkliliyi və bəslənmə sayıla bilər.

## Ekinçilik və əkinçilik işləri, boyacılık (sprey istifadə edilən boyacılık daxil olmaqla), təmizləmə işləri və plastik istehsalı kimi iş qollarında astma tez görülər. Peşə astma, ifşa başladıqdan aylar ya da illər sonra ortaya çıxar. Xüsusilə allergik fərdlərdə və siqaret çəkənlərdə ortaya çıxma riski daha çoxdur.

## Hamiləlikdə siqaret çəkən anaların uşaqlarında ilk bir il içində xışıltılı tənəffüs ilə seyr xəstəlik inkişaf riski 4 qat çoxdur.

## Hava çirkliliyi olan bölgələrdə böyüyən uşaqların ağciyər funksiyalarının azaldığı məlumdur. Ancaq hava çirkliliyinin birbaşa olaraq uşaq və yeniyetmələrdə astma inkişafını artırdığına dair qəti dəlillər yoxdur.

## Bəslənmənin və xüsusilə ana südünün astımla əlaqəsi çox araşdırılmışdır. Ana südü alan uşaqların inək südü və soya proteini alan uşaqlara görə daha az xışıltılı tənəffüs yolu xəstəliyinə tutulduğu ortaya qoyulmuşdur.

 

 

Astmanın Əlamətlərini Tətikləyən Faktorlar Nələrdir?

 

 

Doğru müalicə ilə astmalı xəstələrin dərhal heç şikayətlənməsi olmaz, ancaq zaman zaman, qarşılaşdıqları bəzi ekoloji faktorlar; nəfəs darlığı, öskürək, xışıltılı tənəffüs kimi ifadə edilərin təkrar ortaya çıxmasına səbəb olur. Bəzən bu şikayətlənmələrin şiddəti o qədər çox olur ki xəstə təcili xidmətə müraciət etmək məcburiyyətində qala bilər. İşdə əlamətləri ortaya çıxaran bu faktorlara tətikləyicilər deyilir. Astma əlamətlərini tətikləyən faktorlar hər xəstə üçün fərqli ola bilər. Bu səbəblə xəstələr özlərini narahat edən bu faktorları yaxşı bilməli və mümkün olduğunca onlardan uzaq durmalıdır. Astımda sıx görülən tətikləyicilər bunlardır:

 

## Alergenləri; ətrafımızda bol miqdarda olan, ümumiyyətlə zərərsiz olan, ancaq həssas kəslərdə problemlərə səbəb ola bilən maddələrdir. Asması olan hər kəsin allerjik, allergiyası olan hər kəsin də astmalı olması lazım deyil. Uşaqlarda astmanın% 80i allerjik ikən, yetkinlərdə bu nisbət% 50 civarındadır.

 

Evdə ya da çöldə olan bir çox allergen astma hücumunu başlada bilər. Bunlardan əhəmiyyətli olanları:

 

## polenlər,

## ev tozu akarları

## kif göbələyi idmanları

## tarakanlar

## heyvan tükləri

## bəzi qidalar (süd, yumurta, fıstıq, balıq, buğda, soya kimi ...)

## astmalı kəslərdə isə tənəffüs yolu infeksiyalarının astma hücumlarını tətiklədiyi bilinir. Astmalı fərdlərdə sadə bir qrip nəfəs darlığına yol aça bilməkdədir.

## gərək uşaqlıq çağında gərəksə yetkin dövrdə siqaret tüstüsünə ifşa astma əlamətlərinin ortaya çıxmasını tətiklədiyi bilinir. Astımlıları% 20 qədərinin siqaret çəkdiyi müşahidə edilmişdir. Bu xəstələrdə siqaret içimi müalicənin təsirini azaldır; qalıcı dəyişikliklərə səbəb olur.

## astımlıları təxminən% 10-bəzi dərmanlar əhəmiyyətli rol oynamaqdadır. Bu dərmanlar yalnız öskürəyə səbəb ola biləcəyi kimi astma böhranına də yol aça bilməkdədir. Yüksək təzyiq, ürək damar xəstəlikləri, ürək ritm pozuqluqları, migren, göz təzyiqi (glokom) üçün istifadə edilən bəzi dərmanlar ən bilinenleridir.bazı həssas fərdlərdə də əməliyyatlarda istifadə anstezik maddələr, aspirin və bənzəri ağrı kəsici və revmatizm dərmanları, rentgen araşdırmaları əsnasında istifadə edilən bəzi dərmanlar astma əlamətlərinin ortaya çıxmasına və ya ağırlaşmasına səbəb olmaqdadır.

## astma hücumları, hava çirkliliyi artımı ilə birlikdə artmaqdadır. Yalnız xarici mühit hava çirkliliyi deyil, ev içi hava çirkliliyinə gətirib çıxaran maddələr (siqaret tüstüsü, istilik və ya soyutma üçün istifadə yanacaqların dumanı, kif, tarakanlar) üçün də eyni vəziyyət söz mövzusudur.

## allerjik fərdlərdə allergen xüsusiyyətdəki bəzi qida maddələri (balıq, qabıqlı dəniz məhsulları, quruya bilmiş, yumurta, süd, banan və s), digər allerjik əlamətlər yanında astma hücumlarını da tətikləyə. Həddindən artıq həssas fərdlərdə qida maddəsinin qoxusu belə astma hücumunu xəbərdar edə bilər. Yetkinlərdə qida maddələrinin asması hərəkətə gətirməsi daha nadirdir.

## gastroözofagiyal reflü, mədə məzmununun yemək borusuna geri kaçışının. Ümumiyyətlə qazla bərabər, ağıza turş-acı mədə sularının gəlməsi şəklində əlamət verir. Geri qaçan turşulu mədə mayesi refleks olaraq hava yollarında daralmağa, öskürəyə, astma əlamətlərinin artımına, sinə sümüyü altında ağrı, yanma və təzyiq hissinə səbəb olur. Bəzən əlamətlər çox səssiz olub xəstə tərəfindən hissedilmeyebilir.bazen də səhvən astma zənn.

## stress və romantik dəyişikliklər də astma əlamətlərinin ortaya çıxmasına səbəb ola bilər. Həddindən artıq gülmək, ağlamaq, o anda tez və dərin nəfəs almalara səbəb olaraq hava yollarını xəbərdar edə bilər. Narahatlıq və əsəbiləşmə də astma əlamətlərini tetikleyebilir.

## məşq yəni fiziki fəaliyyət, müalicə altında olmayan astımlılarda digər tetikleyicilerle birlikdə ola biləcəyi kimi, bəzən də tək başına astma əlamətlərini tətikləyə.

## allerjik soyuqdəymə, sinüzit, nazal polip kimi xroniki üst tənəffüs yolu xəstəlikləri uyğun müalicə edilmədiyində astma əlamətlərini tetikleyebilir.

 

Astma Diaqnozu Necə Qoyulur?

 

 

Uyğun müalicənin edilə bilməsi üçün əvvəlcə doğru diaqnoz qoyulması lazımdır. Hər xəstəlikdə olduğu kimi adamı həkimə aparan əlamətlər və adama aid tibbi öykü, tanı mərhələsinin ilk pilləsini təşkil edir.

 

Əhvalatda nələr əhəmiyyətlidir?

## ifadə edilərin (öskürək, nəfəs darlığı, sinədə təzyiq hissi, xışıltılı tənəffüs) təkrarlayıcı olması,

## hücumlar xaricində fərdin özünü yaxşı hiss etməsi,

## ifadə edilərin xüsusilə gecə və ya səhərə qarşı ortaya çıxması,

## adama xas allergen ya da irritanlar ilə ifadə edilərin ortaya çıxması,

## məşq sonrası öskürək ya da xışıltılı tənəffüs olması

## soyuq algınlığının "sinəsinə enir" olması, əlamətləri artırır olması,

## ifadə edilərin özbaşına ya da uyğun astma müalicəsi ilə düzəlməsi,

## ailəsində astma və ya allerjik xəstəlik əhvalatının olması.

 

Bu şikayətlənmələr ilə gələn xəstədə müayinə tapıntıları tamamilə normal ola bilər. Çünki astma, xəstəlik xüsusiyyəti səbəbi ilə hücumlar halında seyr və fərdin aktiv şikayətlərinin olmadığı dövrlərdə tapıntı verməyə bilər. Astma diaqnozu qəti qoyulmasını təmin edəcək hər hansı bir qan təhlili yoxdur. Rentgen tapıntıları ümumiyyətlə normaldır. Ancaq, hücumlar əsnasında ya da asması irəliləmiş faktlarda hava həbsinə aid tapıntılar ola bilər. Yenə də bənzər əlamət verə biləcək başqa xəstəliklərdən ayrımı üçün başlanğıcda ağciyər rentgeninin çəkilməsi şərtdir.

 

İndiki vaxtda astma diaqnozu üçün istifadə edilən ən əhəmiyyətli tədqiq tənəffüs funksiya testlərinin. Tənəffüs funksiyası ölçü cihazları ilə nəfəs ölçmələri (dərmanlı-dərmansız) edilərək tanı kesinleşebilir və xəstəliyin ağırlığı təyin oluna bilər. Nəfəs vermə sürətini ölçən sadə daşına bilər cihazlar (pef metr) edilən gündəlik ölçmə uzun davamlı təqibi və qiymətləndirilməsi də diaqnozu qoymada köməkçidir. Peşə ilə bağlı astma diaqnozunda pef metr istifadə edilə bilər. Pef metr ilə nəfəs sürəti təqibi, dərman müalicəsinin kafi olub olmadığının təqibində və astmanın seyrinin izlənilməsinə (xəstəlik nəzarət altında mı, sui-gediş var mı) istifadə edilə bilər.

 

Lazımlı görüldüyü hallarda, astma əlamətlərinə yol açan allergen qaynaqlı qıcıqlandırıcı faktorların müəyyən kömək etmək məqsədiylə allergiya dəri testləri edilə bilər. Sadə və sürətlə tətbiq dəri testlərinin üsuluna uyğun edilməsi və qiymətləndirilməsi çox vacibdir; əks halda səhv istiqamətləndirməyə səbəb ola bilər.

 

Astma Necə Müalicə Edilir?

 

 

Astma müalicəsinin məqsədi, hava yollarındakı mikrobik olmayan iltihaba bağlı daralma aradan qaldırılması və xəstənin rahat nəfəs almasının təmin edilməsidir. Həkim və xəstə / ailə arasındakı əməkdaşlıq ilə ifadə edilərin tamamilə nəzarət altına alınması əksəriyyətlə təmin (klinik nəzarət).

 

1.Tedaviden Gözləmələr Nələrdir?

 

Müvəffəqiyyətli bir astma müalicəsinin hədəfləri bunlar olmalıdır:

## əlamətləri nəzarət altına almaq və bunu davam etdirmək,

## məşq daxil normal fəaliyyət səviyyəsini davam etdirmək,

## ağciyər funksiyalarını ola normala yaxın səviyyələrdə tutmaq,

## astma hücumlarını qarşısını almaq,

## astma dərmanlarının istənməyən təsirlərini önləmək.

 

Bu hədəflərə çata bilmək üçün;

## xəstə / həkim əməkdaşlığın inkişaf etdirilməsi;

## qıcıqlandırıcı faktorlara ifşa müəyyənləşdirilməsi və azaldılması,

## astmanın yaxşı qiymətləndirilməsi və müalicəsi, yoldaşlıq edən xəstəliklərin ortaya qoyulması və müalicəsi, tibbi müalicənin yaxşı izlənilməsi lazımdır.

 

Xəstə / həkim əməkdaşlığın inkişaf etdirilməsi: xəstə və həkimin birlikdə müalicə hədəflərini mübahisə və bu mövzuda razılaşmağa çatması, xəstənin öz özünü izləməsinə istiqamətli yazılı bir hərəkət planının birlikdə inkişaf etdirilməsi, nizamlı aralıqlarla müalicənin və astma idarə səviyyəsinin nəzərdən keçirilməsi, müalicədə ön plana çıxan ünsürlərdir.

 

Qıcıqlandırıcı faktorlara ifşa müəyyənləşdirilməsi və azaldılması: astma əlamətlərini tətikləyən faktorlar, adama xas şəkildə tanımlanmalı və bu faktorlara məruz qalmaqdan qaçınması önerilmeli ya da ən azından maruziyeti azaldılması astma əlamətləri və hücumlarının inkişafını önləməyə istiqamətli tədbirlər mümkün olduğunca hər yerdə həyata keçirilməlidir.

 

 

2.Tetikleyicilerden Necə Qorunmalı?

 

1.Allerjenler:

 

Ev tozu akarları: maliyyə axımları ev tozunda yaşayan, gözlə görülə bilməyən kiçik böcekçiklerdir. Nəmli, qaranlıq və isti mühitlərdə yaşayarlar; insanların dəri töküntüləri ilə bəslənərlər. Əsas olaraq qığ allergen xüsusiyyəti daşıyar. Bu yapışqan nəcis parçacıqları müxtəlif əşyalara yapışır və davamlı havaya yayılır. Ən çox yataq, yorğan, yastıq, xalça, parça örtülü mebellər və tüklü oyuncaklarda bulunurlar.

 

Necə qorunmalı?

 

## havalandırma artırılmalı, rütubət önlenmeli (nəm nisbəti% 40-dan altına düşməli)

## parça döşeli əşyalar yerinə dəri, taxta və ya plastikdən edilmiş olanlar seçilməli

## ev işi edərkən maska istifadə edilə bilər

## həftədə ən az bir dəfə güclü bir elektrik süpürgəsi ilə təmizlik edilməli

## xüsusilə yataq otağında xalça istifadə edilməməli

## tüklü və içi dolu oyuncaqlar qaldırılmalı

## yataq ən az həftədə bir və 60 ° c-dən üzərində yuyunmalı

## yataq, yorğan və yastıqlar xüsusi kılıflarla örtülə

 

Polenlər: hər bitki üçün polen yayma dövrü dəyişikdir, iqlimə görə də fərqliliklər göstərə bilər. Ağac polenleri ümumiyyətlə fevral - mart, ot polenleri apreldən iyul ortasına qədər, yabanı ot polenleri isə yaz sonu və ümumiyyətlə payızda ortaya çıxar. Tozcuqları tam olaraq çəkinmək mümkün deyil, ancaq ifşa azaldıla bilər.

 

Necə qorunmalı?

 

## kişi, allerjik olduğu polenin yayılma dövründə mümkün olduğunca xarici mühit fəaliyyətlərindən qaçınmalı.

## polen filtrli kondisionerlər avtomobillər üçün rahatdır.

## polen yayılamının sıx olduğu dövrlərdə xarici mühitdə maska və eynək ilişə bilər.

## polen yayılamının sıx olduğu dövrlərdə qapı və pəncərələr bağlı tutulmalı.

## xarici mühitdən evə gəlincə duş edilib, paltarlar dəyişdirilməlidir.

 

Göbələk idmanları: ideal olaraq 20 ° c istilik və% 60 nəm mühitində yaşayarlar. Bir yerdə göbələk törəməsi küflenme olaraq adlandırılır. Ən çox üredikleri yerlər bodrum mərtəbələri, qaranlıq və az havalanan yerlər, pəncərə pervazları, duş pərdələri, kiler, zibillik, anbar, tarla, bağlar, leaky divar guşələrindən, divar kağızları, ev bitkilərinin saksılarıdır. Sobalı evlərdə kif sıxlığı daha çoxdur.

 

Necə qorunmalı?

 

## evin rütubəti azaldılmalı,

## qışda mümkünsə evin bütün otaqları ısıtılmalı və evin içində paltar kurutulmamalı,

## köhnə halı, yataq, mebel və kif iy verən vəsait atılmalı,

## çox miqdarda saxsı bitkisi bulundurulmamalı,

## akvarium və quş qəfəsləri ətrafında kif asan inkişaf edə evdə bulundurulmamalı,

## su sızıntısı olan yerlər təmir edilməli,

## küflenen səthlər paltar suyu ilə təmizlənməli, ancaq bu əməliyyat xəstə tərəfindən edilməməlidir.

 

Heyvan tük və tullantıları: bütün tüklü heyvanlar allergiyaya səbəb ola bilər. Allergen, heyvanların sidik və salyalarında tapılar və tüklərinə yapışır. Tük miqdarı və uzunluğu ilə allergiya yaratma səviyyəsi arasında əlaqə yoxdur. Eyni heyvan cinsi içində fərqli növlər arasında əhəmiyyətli fərqlər yoxdur. Məsələn bir cür pişik allergiyası var isə başqa bir cür üçün də olması gözlənilir. Həssas kəslərdə allergiya inkişafı 6-12 ayı tapar və heyvan uzaklaştırıldıktan sonra da aylar hətta illər boyu davam edə bilər.

 

Necə qorunmalı?

 

## evdə allerjik adam varsa, evə o heyvanı almamaq ən doğru tətbiqdir

## heyvanın evdən gönderilemediği vəziyyətlərdə tez yuyunması, yataq otağına sokulmaması, evdə xalça və parça örtülü mebellərin azaldılması təklif edilir

## pişik və it allerjenleri geyimlər ilə taşınabildiğinden təmas sonrası paltarlar dəyişdirilməli

## heç bir üsul heyvanın uzaqlaşdırılması qədər təsirli deyil.

 

Hamam böcəkləri: xüsusilə şəhərlərdə kütləvi iqamətgahlarda əhəmiyyətli bir problemdir.

 

Necə qorunmalı?

 

## daxil yeri ola biləcək qapı altı boşluqları, çatlar və boru ətrafları nəzərdən keçirilməli və onarılmalı. Bu əməliyyat edilmədən digər tədbirlərin təsirli olması söz mövzusu deyil.

## xüsusi kimyəvi maddələr ilə məhv edilə bilər. Bu sırada astmalı xəstə eyni mühitdə olmamalıdır.

## ev və mənzil içində azaldıcı bütün tədbirlər (açıqda qida maddəsi buraxılmaması, zibillərin bağlı tutulması və s) alınmalı

 

2.sigara: edilən elmi işlər siqaret çəkən astmalı xəstələrin daha tez hücum keçirdiyini, daha çox xəstəxanaya yatdığını və nəfəs darlığının bu xəstələrdə qalıcı olduğunu göstərir. Ayrıca siqaret çəkən astmalı xəstələrin siqaret çəkməyənlərə görə dərman müalicəsindən daha az fayda gördüyü bilinməkdədir. Yəni astmanın nəzarət altına alınmasında əhəmiyyətli maneələrdən biri siqaret çəkəminin. Eyni şeylər valideynləri siqaret çəkən uşaqlar üçün də etibarlıdır. Bu səbəblə astmalı xəstələr və astmalı uşağı olan ana atalar qətiliklə siqaret içmemeli, astmalı xəstələr siqaret tüstüsündən uzaq durmalıdır.

3.hava çirkliliyi: ev içində havada olan tahriş edici maddələr astmalı xəstələri normal fərdlərdən daha çox narahat edir və astma əlamətlərinin ortaya çıxmasını asanlaşdırır. Bu tahriş edici maddələrin bəziləri qoxularından tanınabileceği kimi bəzilərinin isə varlığı belə fərq edilməyə bilər. Siqaret, qaz ocağı və qazlı qızdırıcıları, qəzalı qızdırıcı qazanları, bağlı qarajda çalışan avtomobil, odun sobası və kamin, formaldehid maddə azad edən mebel izolyasiya materialları, bina təməllərindən məkanlara sızan radon qazı bu tahriş edici maddələr arasında sayıla bilər. Ayrıca təmizlik maddəsi olaraq istifadə paltar suyu, kosmetik vəsaitlərdən ətir və dezodorant kimi məhsullar da hava yollarını xəbərdar edə bilər.

Ev içi mühitdə hava çirkliliyini önləmək üçün;

## evlərdə qətiliklə siqaret içilməməli,

## boya-cila-təmizlik vəsaitləri diqqətlə tətbiq olunmalı və sonra mühit yaxşıca havalandırılmalı,

## sobaların baca təmizliyinə diqqət edilməli və bacasız sobalar (qaz yağlı, butan böcək dərmanı və qazlı və s.) İstifadə edilməməlidir.

 

Xarici mühitlərdə da ani nəm və istilik dəyişiklikləri, hətta külək belə astma əlamətlərini başlada bilər. Ümumiyyətlə sərin və yağışlı havalarda şikayətlənmələr artar. Motorlu nəqliyyat vasitəsilərdə, sənaye və ya iqamətgahlarda istifadə yanacaqlardan qaynaqlanan qaz və dənəciklər tənəffüs yollarını tahriş edər.

 

Xarici mühitdə hava çirkliliyinin sıx olduğu günlərdə gərəksiz fəaliyyətlərdən qaçınılmalı, evin pəncərələri bağlı tutulmalı və mütləq ehtiyac yoxdur çölə çıkılmamalıdır.

 

4.enfeksiyonlar: astmalı xəstələrdə üst tənəffüs yolu infeksiyaları tez-tez astma əlamətlərinin artmasına səbəb olur. İnfeksiyaların ardından 2-6 həftə qədər hava yollarında həssaslıq artır; bu dövrdə astma əlamətləri ortaya çıxa bilər ya da arta bilər. Bu səbəblə qışda infeksiya xəstəliklərinin yoluxma riskinin artması səbəbiylə sıxlıq yerlərdən uzaq durulmalıdır. Hər il sentyabr ya da oktyabr ayında olmaq üzrə bir dəfə qrip peyvəndi etdirilməlidir. Bu vəziyyət, xüsusilə orta və ağır astmalı faktlar üçün daha əhəmiyyət daşımaqdadır. Həkim tərəfindən lazımlı görülmedikçe antibiotik istifadə edilməməlidir.

5.mesleksel faktorlar: iş yerlərində məruz qalınan metal və ağac tozları, bitki-heyvan və kimyəvi maddələr və tahriş edici maddələr astmaya yol aça bilər. Peşə faktorlara bağlı astımda həftə sonu və tətillərdə şikayətlənmələrdən azalma, işə təkrar başladığında isə əlamətlərdə yenidən artma görülər. Xüsusilə siqaret çəkən fərdlərdə bu vəziyyət daha asanlıqla inkişaf və daha ağır seyr edər. Peşə asması olanlarda iş yerindən uzaqlaşma gərəyə bilər; bu getmirsə mütləq iş yerində təsirli bir ventilyasiya sistemi olmalı, uyğun maska istifadə və əvvəldən asması olduğu bilinən şəxslərin riskli işlərdə (dülgərlik, boyacılık, bərbərlik, çörək və s.) İşləməməsi təklif edilməlidir.

6.ilaçlar: astımlıları təxminən% 10-dərmanlar əhəmiyyətli rol oynayar. Müxtəlif dərmanlar yalnız öskürəyə səbəb ola biləcəyi kimi, stime böhranına də səbəb ola bilərlər. Bu səbəblə hər hansı bir səbəblə həkimə başvurulduğunda adam mütləq astma xəstəsi olduğunu bildirməlidir. Başqa bir həkim tərəfindən verilən dərmanlar da astma müalicəsini təşkil və təqib edən həkimə mütləq göstərilməlidir. Həkimə məsləhətləşilmədən təsadüfi dərman alınmamalıdır. Astmalı xəstələrin istifadəsində risk meydana gətirən başlıca dərman qrupları bunlardır: yüksək təzyiq, ürək damar xəstəlikləri, ürək ritm pozuqluqları, migren, göz təzyiqi (glokom) üçün istifadə edilən bəzi dərmanlar; əməliyyatlarda istifadə keyidici maddələr, aspirin və bənzəri ağrı kəsici və revmatizm dərmanları, rentgen araşdırmaları əsnasında istifadə edilən dərmanlar.

7.besin və qida qatqı maddələri: yetkinlərdə qida maddələrinin asması hərəkətə gətirməsi daha nadirdir. Allergik fərdlərdə alergik xüsusiyyətdəki qida maddələri (balıq, qabıqlı dəniz məhsulları, quruya bilmiş, yumurta, süd, banan və s) digər allerjik simptomlar yol açmanın yanında astma hücumlarını da tetikleyebilir. Həddindən artıq həssas fərdlərdə qida maddəsinin qoxusu belə astma hücumunu xəbərdar edə bilər. Bunun yanında qidalara ləzzət, rəng vermək ya da pozulmalarını qarşısını almaq üçün içlərinə qatılmasına icazə verilən qatqı maddələri, normal şəxslərə yüksək dozalarda belə zərər vermədiyi halda, astmalı fərdlərdə hücuma yol aça bilər. Qurudulmuş və qablaşdırılmış meyvə, meyvə suları, pivə, şərab kimi fermentasiya yolu ilə hazırlanan içkilər, turşu, duzlu, sosiska, kolbasa, hazır salatlar, cips, işlənmiş hazır yeməklər bu mövzuda ən diqqətli olunması gerekenlerdir. Çin mətbəxində tez istifadə soya məhsulları da astma şikayətlərini artıra bilər. Əgər fərd hər hansı bir qida maddəsinə həssas isə bu qidaları istehlak etməməlidirlər.

8.ek xəstəliklər: astmalı xəstələrdə tez-tez üst hava yolu xəstəlikləri (rinit, sinüzit, nazal polip) və gastroözofagiyal reflü xəstəliyi var. Bu vəziyyətlərin varlığı astma əlamətlərinin artmasına və müalicəyə verilən cavabın azalmasına səbəb ola bilər. Xroniki rinitli (xronik soyuqdəymə) xəstələrin üçdə birində astma tapılar ya da inkişaf edər. Xronik soyuqdəymə və astmaya bəzən aspirin / romatizm dərmanları alerjisiyle bağlı nazal poliplər yoldaşlıq edə bilər. Üst tənəffüs yolu xəstəliklərinin effektiv müalicəsi ilə astma əlamətlərinə düzəlmələr gözlənir. Reflü xəstəliyində isə mədə məzmununun yemək borusuna geri qaçması ilə hava yollarında refleks mexanizmlərlə daralma və öskürəyə səbəb olur. Reflü xəstələrində tipik olaraq sinə sümüyü arxasında ağrı, yanma və təzyiq hissi meydana gələr; ancaq bəzi xəstələrdə xüsusilə gecə şiddətlənən astma xəstələrində bu tipik ifadə olmadan da reflü rast gəlinə bilər (səssiz reflü). Reflü xəstələrinin ağır, yağlı, ədviyyatlı yemək, spirt və kafein alımlarını azaltmaları lazımdır. Az və tez-tez yemək yemələri məsləhət görülür. Yatarkən hündür yastıqdan istifadə və yatağın baş qisimini yükseltmeleri faydalı olur. Lazım həkim tərəfindən verilən reflü dərmanları müəyyən bir müddət (ən azından 2-3 ay) nizamlı olaraq davam etmək lazım ola bilər. Bəzi astma dərmanlarının (teofilin ehtiva edən dərmanlar) və siqaretin da reflüyü artıra bilinməlidir.

 

 

3.Tedavide İstifadə Edilən Dərmanlar Hansılardır?

 

Astmanın təməldə bir hava yolu xəstəliyi olması səbəbiylə, istifadə edilən dərmanların bir çoxu inhalyasiya ilə verilir. Dərman, birbaşa xəstə olan bölgəyə yəni hava yollarına gedər. Beləcə çox kiçik dozalarda belə fayda əldə edilərkən yan təsirlər də minimuma endirilmiş olur. Astımda dərman müalicəsinin məntiqi; xəstələrin nəzarət edici dərmanları şikayətlənmələri olmasa belə nizamlı və davamlı istifadə, rahatlaşdırıcı dərmanları isə yalnız şikayətlənmələri (öskürək, nəfəs darlığı, xışıltılı tənəffüs) olduğu vəziyyətlərdə istifadə, olmadığı zamanlarda istifadə etməməsi təməlinə yaşayır. Astımda xəstəliyin şiddətinə görə hansı dərmanların hansı dozada və nə sıxlıqda istifadə təqib edən həkim tərəfindən nizamlanmalı, hər idarədə xəstənin yakınmalarına görə müalicə planı nəzərdən keçirilərək lazımlı tənzimləmələr edilməlidir.

 

Astma müalicəsində istifadə edilən dərmanlayar nəzarət edici və rahatlaşdırıcı dərmanlar olmaq üzrə iki qrupdur.

 

 

4.Astım Müalicəsi Necə Təqib Edilir?

 

Hipertansiyon, şəkər xəstəliyi kimi astmalı xəstələr da nizamlı olaraq həkim tərəfindən nəzarət. Hər xəstə; aktual müalicə planı, bu müalicəyə uyğunlaşma və astma idarə səviyyəsinin müəyyənləşdirilməsi baxımından nizamlı olaraq qiymətləndirilməlidir.

 

 

Nə Sıxlıqda Həkimə Müraciət Edilməlidir?

 

Müayinə və qiymətləndirmələrin sıxlığı astmanın başlanğıcdakı şiddətinə görə dəyişir. Tipik olaraq xəstələr ilk müalicə başlandıqdan sonra 1-3 ay arasında və daha sonra hər 3-4 ayda bir qiymətləndirilməlidir. Ancaq astma hücumu keçirən xəstələrdə bu təqib qiymətləndirmələri yenə xəstənin vəziyyətinə görə və daha tez olmalıdır.

 

Astma İdarəsi Necə Qiymətləndirilər?

 

Astmanın nəzarət altında olması demək xəstənin heç şikayətinin olmaması, tənəffüs funksiyalarının normal olması və gündəlik həyatını normal davam etdirməsi, yəni sağlam bir fərd kimi yaşaması deməkdir. Bu da ancaq doğru müalicə ilə təmin edilə bilər. Klinik tapıntılara görə xəstələr "nəzarət altında", "qismən nəzarət altında" və ya "nəzarət altında deyil" şəklində təsnif. Bu təsnifat müalicənin kafi olub olmadığını göstərir. Həkim və xəstələrə astma müalicəsinin daha təsirli edilməsini, uzun vəd edə astma hücum inkişaf riskini və ağciyər funksiyalarındakı itkisi qarşısını almaqda yol göstəricidir.

 

Astma idarə səviyyəsini təyin müxtəlif üsullar (sorğular, tənəffüs funksiya testləri) vardır. Sorğularda gündüz əlamətləri, fəaliyyət məhdudlaşdırılması, gecə əlamətləri / oyanma, rahatlaşdırıcı dərman istifadə sıxlığı, hücum sıxlığı sorgulanmaktadır. Əlavə olaraq; hər idarədə xəstələr, mütləq qıcıqlandırıcı faktorlara maruziyeti, dərmanları doğru istifadə istifadə etmədikləri və astma əlamətlərini artıran əlavə xəstəliklər baxımından da sorğulanmalıdır.

 

Məşq Və Astma

 

## müalicə edilə bilməyən astımlıları% 90ında məşq ilə astma əlamətləri meydana gələr. Bəzən də astma hücumunun tək səbəbi məşq ola bilər.

## astma idarə altında tutulduğu halda, yəni astma müalicəsi uyğun və kafi isə, aktiv bir həyat, məşq və idman edilə bilər.

## olimpiya medalı qazanan çox sayda astmalı idmançı vardır.

## xüsusilə qısa müddətdə sıx məşq ilə əlamətlər meydana gələrkən, yavaş və uzun müddətdə edilən məşqlər əlamətlər daha yüngül olur. Məsələn yürüyüş, qaçmağa görə daha etibarlıdır.

## soyuq və quru havada edilən məşqlər daha çox əlamətə səbəb olur.

## xəstənin həssas olduğu allerjenlerle sıx qarşılaşdığı dövrlərdə və ya hava çirkliliyinin çox olduğu aylarda məşq daha çox simptomlar gətirib çıxarmaqdadır.

## üzmə, velosiped, gimnastika və aerobik astmalılar üçün ən çox təklif idmanlardır. Hovuzda tənəffüs havanın nəmli olması və hovuz suyunun klorun əlamətləri tetikleyebilmesi səbəbiylə üzgüçülük üçün dəniz seçilməlidir.

## su altına dalma astmalı xəstələrə təklif, abşda asması olanlara dalğıclıq icazəsi verilmir.

## məşq əvvəli istiləşmə hərəkətlərinin edilməsi, məşq edərkən burundan nəfəs alınıb verilməsi, soyuq havalarda məşq edilərkən maska ilişməsi, məşqdən 15 dəqiqə əvvəl sürətli təsirli nəfəs açıcılar inhalyator göndər alınmaları astmalı xəstələrin daha rahat məşq etmələrinə imkan verir.

 

Xüsusi Vəziyyətlərdə Astma

 

 

Hamiləlik Və Astma

 

## hamiləlikdə astmanın seyri dəyişəndir; astma bu müddətdə düzelebilir, pisləşə və ya dəyişməyə. Bunu əvvəldən təxmin etmək mümkün deyil.

## normal bir hamiləlik, sorunsuz bir doğum və sağlam bir körpə üçün uyğun və kafi astma müalicəsi şərtdir. Bu səbəblə qadın doğum mütəxəssisi ilə astma müalicəsini edən həkim və xəstə əməkdaşlıq içində olmalıdır.

## hamiləlik müddətin tərəfindən 4-6 həftədə bir edilən idarələr doğum sonrası 3 aya qədər davam etdirilməlidir.

## hamilə astmalılar üçün ən səhv düşüncə hamiləlikdə bütün dərmanların körpələrə zərərli ola biləcəyidir.

 

Bəzi dərmanların ana bətnində körpəyə zərərli ola biləcəyi məlumdur; bu dərmanların hamilə astımlılarda istifadə təklif edilməz. Ancaq hamiləlik müddətin tərəfindən astmanın nəzarət altında ola bilməsi üçün astma dərmanlarının hamısı kesilmemeli, mütləq dərman istifadə etməsi lazım olan xəstələrdə etibarla istifadə edilə dərmanlar (nəfəslə alınan kortizonlar və nəfəs açıcılar) təyin olunmalıdır. Bu səbəblə hamilə və ya hamiləlik şübhəsi olan astmalı xəstələrin ən qısa müddətdə astımlarını təqib edən həkim ilə ünsiyyətə keçməsi lazımdır.

 

Əməliyyatlar Və Astma

 

## astmalı xəstələr planlı əməliyyatlardan 2-4 həftə əvvəl həkimlərinə müraciət və dərman dozlarında vəziyyətə görə nizamlama etməlidirlər.

## həkim lazımlı gördüyü təqdirdə əməliyyat əvvəli və sonrasında qısa davamlı əlavə kortizon müalicəsi verə bilər.

## xüsusilə dərman allergiyası olan astmalı xəstələrin bu mövzuda əməliyyat edəcək qrupa (anesteziya qrupu daxil) ətraflı məlumat verməsi tələb olunur.

## dərman allergiyası olan astmalı xəstələrin lazımlı vəziyyətlərdə istifadə edə digər dərmanların etibarla müəyyənləşdirilməsi üçün lazım allergiya klinikalarına müraciət etmələri tövsiyə olunur.